Het shintoïsme (shintō 神道) is een inheemse religieuze stroming in Japan dat veel ouder is dan het boeddhisme of het confucianisme. Deze laatste twee zijn veel later uit India en China, via het Koreaanse schiereiland, naar Japan gekomen. Het wordt gezegd dat de stroming even oud is als het land zelf, maar dit is niet precies te achterhalen. Het shintoïsme draait om het geloof in natuurgoden. Het kent daarom meerdere goden. Het heeft veel weg van een georganiseerde religie, maar het is het niet: er is geen echte leer. Noch zijn er religieuze gemeenschappen of sekten. Er is ook bijna geen hiërarchie onder de goden (kami 神), en met uitzondering van een enkeling worden zij gelijkwaardig vereerd. Verering vindt plaats in een Shinto-schrijn (jinja 神社).
Jinja, taisha, jingū: what’s in a name?
Er zijn verschillende termen voor Shinto-heiligdommen. Er zijn drie algemene termen: jinja, taisha 大社 en jingū 神宮.
Jinja is de algemene term voor een Shinto-heiligdom. Het woord wordt gebruikt als achtervoegsel achter de naam van de godheid die er wordt vereerd. Bijvoorbeeld Aso Jinja 阿蘇神社 in de prefectuur Kumamoto. Hier wordt de godheid Aso-no-Ōkami 阿蘇大神, die zich in de vulkaan Aso 阿蘇山 manifesteert, vereerd.
Taisha 大社 betekent letterlijk ‘grote schrijn’, en het is een relatief nieuwe term. Het is vaak groter qua oppervlakte, maar het is niet veel belangrijker. Vaak wordt het woord geplaatst achter de plaats waar de schrijn zich bevindt, bijvoorbeeld Izumo Taisha 出雲大社 in Izumo in de prefectuur Shimane, of Fushimi-Inari Taisha 伏見稲荷大社 in Inari, in de wijk Fushimi van de stad Kioto.
Jingū 神宮 zijn verbonden met het keizerlijk huis. De belangrijkste ervan is Ise Jingū 伊勢神宮. Dit complex ligt in Ise, in de prefectuur Mie. Andere bekende jingū zijn Heian Jingū 平安神宮 in Kioto en Meiji Jingū in Tokio. Ise Jingū is het belangrijkste heiligdom binnen het shintoïsme. Dit is waar de zonnegodin Amaterasu (Amaterasu-ōmikami 天照大神) zich naar verluid manifesteert. Zij wordt volgens de kronieken beschreven als de goddelijke voorouder van de Japanse keizerlijke familie. De Shinto-geestelijken die de riten verzorgen in de jingū behoren tot de Japanse keizerlijke familie.
Shintoïsme en het Japanse keizerrijk
Ise Jingū zou volgens de overlevering een spiegel van Amaterasu herbergen. Zij zou drie regalia ("heilige edele schatten") hebben meegegeven aan haar achterkleinzoon Jinmu 神武. Deze zijn de spiegel, een zwaard en een (kroon)juweel. Jinmu zou deze hebben gebruikt om zijn legitimiteit op te eisen als rechtmatige heerser van het Japanse eiland, nadat hij uit de hemel was neergedaald. In de kronieken wordt hij beschreven als de stichter van het Japanse keizershuis.
**blogger’s note** Ik zal niet ingaan op de Japanse scheppingsmythen en de legende rondom Jinmu. Het is veel te lang en te uitgebreid om de blog hieraan te wijden. Daarnaast is het shintoïsme besmet met allerlei controverses, omdat het door hele foute Japanse politici en politieke bewegingen wordt gebruikt als een inspiratiebron voor nationalistische en racistische propaganda. Ik hoop op termijn voldoende tijd en ruimte te vinden om een degelijk en neutraal inzicht te bieden over het shintoïsme en de scheppingsmythen. Voorlopig laat ik het hier even bij. Mocht je toch interesse hebben: Boeddha's en kami van Dr. Hendrik van der Veere (docent aan Universiteit Leiden) is een helder geschreven introductie tot de Japanse religieuze tradities.
Volgende keer: je eerste bezoek aan een Shinto-heiligdom?
In deel twee zal ik schrijven over de etiquette bij een bezoek aan een shinto-heiligdom. Tot dan!